Ubezwłasnowolnienie
Na czym polega ubezwłasnowolnienie i kiedy warto z niego skorzystać?
Ubezwłasnowolnienie to pozbawienie danej osoby zdolności do czynności prawnych lub ograniczenie tejże zdolności.
Ubezwłasnowolnienie jest rodzajem zabezpieczenia osoby chorej przed podjęciem szkodliwej /niekorzystnej decyzji we własnej sprawie.
Dzieję się to wtedy, gdy decyzje podejmowane przez osobę chorą mogą ją narazić na poważne konsekwencje zdrowotne, prawne albo finansowe.
Wbrew powszechnemu wyobrażeniu, ubezwłasnowolnienie nie powinno kojarzyć się negatywnie, a wręcz przeciwnie, ponieważ stanowi jedyny skuteczny mechanizm ochrony przed negatywnymi skutkami poważnych i trudnych do odwrócenia czynności prawnych.
Jeśli opiekujemy się bliskim i mamy obawy, że chory może wyrządzić sobie krzywdę poprzez nieświadome podejmowanie decyzji, trzeba rozważyć ubezwłasnowolnienie.
Pamiętaj: Ubezwłasnowolnienie ma pomóc chorej osobie, ponieważ jest ona podatna na różne szkodliwe wpływy.
Kto może zostać ubezwłasnowolniony?
Ubezwłasnowolnienie stosuje się w stosunku do osoby (od 13 roku życia), która nie jest w stanie kierować swym postępowaniem na skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności narkomanii lub uzależnienia od alkoholu (art. 13 §1 KC).
Ubezwłasnowolnienie całkowite czy częściowe?
Ubezwłasnowolnienie całkowite stosuje się wtedy, gdy dana osoba nie powinna samodzielnie podejmować wiążących decyzji – czynności prawnych w swojej sprawie i swoim imieniu.
“Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych jest nieważna. Nie dotyczy to jednak powszechnie zawieranych umów w drobnych sprawach życia codziennego, przy czym i one będą ważne tylko wtedy, gdy nie będą pociągały za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie” Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawiany jest opiekun prawny.
Jakie obowiązki ma opiekun prawny?
Zadaniem opiekuna prawnego jest dbałość o dobro osoby ubezwłasnowolnionej. Do jego obowiązków wobec ww osoby należą:
- zapewnienie odpowiednich i adekwatnych środków do życia oraz zabezpieczenie wymaganej opieki lekarskiej,
- ochrona interesów majątkowych oraz reprezentowanie wobec osób trzecich. We wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku ubezwłasnowolnionego, umieszczenia w domu opieki, opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie (zgodę) sądu opiekuńczego.
Ubezwłasnowolnienie częściowe znajduje zastosowanie gdy nie można stwierdzić, że każda decyzja, podjęta przez osobę chorą, mogłaby ją narazić na niekorzystne skutki.
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych np. zawarcia umowy kupna, sprzedaży, zaciągnięcia kredytu itp., dlatego ustanawia się dla niej kuratelę. Oznacza to, że jeśli taka osoba chce zaciągnąć jakieś zobowiązanie, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego czyli kuratora. Zgoda udzielona może zostać przed czynnością, w jej trakcie lub być potwierdzona po jej dokonaniu.
Chory ma nadal prawo do „zawierania umów należących do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego”. Może także rozporządzać swoim zarobkiem i dysponować tymi przedmiotami majątkowymi, które kurator oddał jej do swobodnego użytku. Kurator powinien natomiast uzyskiwać zezwolenia sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach.
Kto może być kuratorem lub opiekunem prawnym?
Opiekunem lub kuratorem może zostać osoba pełnoletnia, która korzysta z pełni praw publicznych i nie jest ubezwłasnowolniona.
Kandydat powinien cieszyć się nieposzlakowaną opinią, stanem zdrowia pozwalającym na pełnienie funkcji opiekuna lub kuratora oraz nie może być karany za przestępstwo popełnione umyślnie.
Opiekun prawny lub kurator jest najczęściej wybierany z kręgu najbliższych członków rodziny. Jednakże może być to także osoba wyznaczona z urzędu.
WAŻNE: Kurator lub opiekun prawny nie będzie mógł samodzielnie:
- umieścić podopiecznego w domu pomocy społecznej,
- odrzucić spadku lub zrzec się dziedziczenia,
- zaciągnąć lub udzielić pożyczek,
- dokonywać darowizn,
- podjąć gotówki z rachunku bankowego.
W powyższych sytuacjach musi on uzyskać dodatkową zgodę sądu opiekuńczego.
Opiekun (kurator) musi składać sądowi sprawozdania dotyczące podopiecznego oraz rachunki z zarządu jego majątkiem. Za swoją pracę otrzymuje wynagrodzenie, chyba że nakład pracy jest nieznaczny lub sprawowanie opieki czyni zadość zasadom współżycia społecznego.
W jaki sposób przeprowadzić ubezwłasnowolnienie i jak długo ono obowiązuje?
By ubezwłasnowolnić daną osobę potrzebne będzie orzeczenie sądu – okręgowego, właściwego dla miejsca zamieszkania, a nie zameldowania.
Jak przeprowadzić ubezwłasnowolnienie?
Krok 1 : Wystąpienie z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie
We wniosku należy zawrzeć:
- informację o tym, czy występujemy o ubezwłasnowolnienie całkowite czy ubezwłasnowolnienie częściowe,
- dane osobowe i dokumenty potwierdzające pokrewieństwo,
- zaświadczenia lekarskie wstępnie poświadczające chorobę danej osoby,
- informację, czy osoba chora może stawić się w sądzie, czy potrzebne jest przybycie biegłego do domu,
- prośbę o zwolnienie z opłaty, jeśli nasze finanse na to nie pozwalają na jej uiszczenie (przeczytaj niżej),
- dołączyć można również dokumentację medyczną potwierdzającą przebieg choroby i leczenia.
Ważne: Lekarz nie ma rozstrzygać o ubezwłasnowolnieniu, ma on tylko uprawdopodobnić, że jest podstawa ku ubezwłasnowolnieniu. Lekarz ma za zadanie napisać rozpoznanie, które wskazuje na zaburzenia czynności psychicznych.
Z wnioskiem wystąpić może:
- małżonek,
- krewni w linii prostej (ojciec, matka, dzieci, wnuki),
- rodzeństwo,
- przedstawiciel ustawowy.
Krok 2: Złożenie wniosku wraz z dokumentami
Przygotowany wniosek opłacamy i składamy w sądzie okręgowym.
do pobrania: wzór wniosku o ubezwłasnowolnienie
Krok 3: Rozprawa i opinia biegłych
W tym kroku, sąd wyznacza datę rozprawy, podczas której w obecności psychiatrów (biegłych) następuje wysłuchanie osoby chorej. Jeśli nie ma możliwości, by osoba chora przyszła do sądu, wtedy trzeba to wskazać we wniosku o ubezwłasnowolnienie. W takiej sytuacji biegły musi skontaktować się z opiekunem i umówić wizytę domową, podczas której zapozna się z dokumentacją medyczną oraz przeprowadzi jednorazowe badanie chorego.
Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu wydawane jest na czas nieokreślony. Sąd może w każdej chwili uchylić je oraz zmienić z całkowitego na częściowe lub odwrotnie.
Średni czas oczekiwania na rozpatrzenie wniosku to ok. 3-4 miesiące w zależności od miasta.
Ile kosztuje ubezwłasnowolnienie?
Wniosek należy opłacić (40 zł), a także wpłacić zaliczkę na poczet koniecznej w tym postępowaniu opinii biegłych (ok. 500 zł).
Strona, która nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania ze względu na trudną sytuację materialną, może się starać o zwolnienie z tych kosztów. Stosowny wniosek można umieścić od razu we wniosku o ubezwłasnowolnienie. W uzasadnieniu wniosku o zwolnienie z opłat należy wskazać, że nie jest się w stanie ponieść tych kosztów bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania własnego i swojej rodziny.
WAŻNE:
- w niektórych sądach pobiera się tzw. opłatę stałą za złożenie wniosku w wysokości 100 zł,
- zawsze zapoznaj się z wymogami dotyczącymi dokumentacji związanej z wnioskiem w sądzie, do którego będziesz go składać, wytyczne mogą różnić się w zależności od miasta,
- zwykle na stronie internetowej lub bezpośrednio w danym sądzie można pobrać wzór wniosku o ubezwłasnowolnienie.
Co z majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej?
Możliwość swobodnego decydowania opiekuna o majątku osoby pozostającej pod opieką jest bardzo ograniczona nadzorem sprawowanym przez sąd opiekuńczy.
Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku osoby pozostającej pod jego opieką. Każda czynność dokonana bez zezwolenia sądu opiekuńczego jest nieważna.
Czy osoba chora np. na chorobę Alzheimera może nie zgodzić się na ubezwłasnowolnienie?
“Tak, ale zwykle nie będzie to blokowało dalszego postępowania. Bardzo często zdarza się, że te osoby nie zgadzają się, ale sąd nie kieruje się ich zgodą, tylko tym, jak jest naprawdę.
Osoba chora nie ma pełnego wglądu obiektywnego w swoją sytuację i tutaj brak zgody jedynie budzi czujność sądu czy ktoś nie manipuluje. Natomiast jeżeli mamy dokumentację lekarską, rozpoznanie i opinię biegłych, to fakt niezgadzania się nie jest rozstrzygający dla sądu. Brak zgody w żaden sposób nie blokuje ubezwłasnowolnienia” (dr Agnieszka Rybak-Starczak)
Pełnomocnictwo od osoby chorej
Pełnomocnictwo zwykłe
Jeśli opiekujemy się osobą chorą, tracącą samodzielność, starzejącą się, możemy od niej uzyskać pełnomocnictwo do reprezentowania jej interesów.
Do załatwienia większości spraw w czyimś imieniu wystarczy pełnomocnictwo zwykłe (napisane odręcznie lub wypełnione na druku urzędu).
Pełnomocnikiem może być każdy, nie tylko osoba spokrewniona z podopiecznym. Jest tylko jeden wyjątek: pełnomocnikiem w sądzie cywilnymi administracyjnym może być tylko osoba bliska małżonek, rodzeństwo, dzieci, wnuki, prawnuki.
Pełnomocnictwo notarialne
Jest ono konieczne, gdy sprawa dotyczy: kupna, sprzedaży i darowizny nieruchomości, przyjęcia lub odrzucenia spadku, przedłużenia użytkowania wieczystego.
Pełnomocnictwo w instytucjach
Zwykle instytucje takie jak banki, ośrodki pomocy społecznej, poczta, dostawcy energii, gazu itp. oczekują tzw. pełnomocnictwa zwykłego, czyli pisemnego oświadczenia woli osoby np. starszej o tym, że upoważnia daną osobę do załatwiania spraw w jej imieniu. Można je napisać odręcznie i podpisać. Część instytucji posiada własne druki i wymaga by korzystać z tych wzorów.
Zdarza się jednak, że np. w służbie zdrowia, bankach itp. niewystarczające jest pełnomocnictwo zwykłe, wtedy konieczne jest okazanie pełnomocnictwa notarialnego.
UWAGA: Jeśli pełnomocnik występuje w imieniu osoby starszej przed urzędem lub sądem, to pełnomocnictwo podlega opłacie skarbowej 17 zł (należy przelać ją na konto danego urzędu
miasta lub gminy, na terenie, której toczy się sprawa).
Opłata skarbowa nie jest wymagana, jeśli pełnomocnikiem jest: małżonek, dziecko, brat lub siostra seniora.
Ile kosztuje pełnomocnictwo notarialne?
Pełnomocnictwo notarialne kosztuje zwykle ok. 30 zł jako pełnomocnictwo do załatwienia jednej sprawy lub 100 zł do kilku (dolicza się 23% VAT). Jeśli notariusz przyjedzie do domu, dopłaca się od 50 zł do 100 zł netto za godzinę jego pracy.
Co w przypadku, gdy chory nie może złożyć podpisu ?
Jeśli chory z różnych przyczyn nie może złożyć odręcznego podpisu, wtedy pobierany jest odcisk palca.
WAŻNE: Warto rozważyć uzyskanie pełnomocnictwa jak najwcześniej. Zabezpiecza nas to np. w sytuacji, gdy stan zdrowia bliskiego nagle się pogorszy, a my będziemy musieli bez zwłoki załatwić jego sprawy.
Jeśli notariusz stwierdzi, iż dana osoba nie jest w pełni władz umysłowych i świadomym kontakcie, powinien odmówić czynności związanych z wystawieniem pełnomocnictwa.
do pobrania: wzór pełnomocnictwa
